Żydówki – tradycja, uduchowienie, emancypacja
Wokół roli kobiet w żydowskim życiu religijnym na przestrzeni stuleci narosło wiele mitów, legend i półprawd. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że sama społeczność żydowska była (i nadal jest) bardzo zróżnicowana, dzieląca się m.in. według tradycji czy dynastii1. Ponadto Żydzi zazwyczaj żyli jako mniejszość wśród (najczęściej) chrześcijańskiej większości, a wzorce przyjęte w szerszym społeczeństwie niekiedy wpływały na relacje wewnątrz wspólnot żydowskich.
Skupiając się jednak na samej religii, warto zauważyć, że kobiety w judaizmie postrzegane są jako bardziej uduchowione i obdarzone większą intuicją niż mężczyźni. Niektórzy uważają wręcz, że z natury są one bliższe boskiemu ideałowi. Przyczyn tej szczególnej religijnej pozycji kobiet doszukuje się w najstarszych dziejach Izraelitów, a dokładniej w wydarzeniach związanych z wyjściem z Egiptu i wędrówką do Ziemi Obiecanej. Gdy Mojżesz udał się na Górę Synaj, by otrzymać od Boga tablice z dziesięcioma przykazaniami, niecierpliwiący się Izraelici, podejrzewając, że prorok ich opuścił, zdecydowali się na bałwochwalczy krok – wykonanie złotego cielca. W przedsięwzięciu tym nie uczestniczyły jednak kobiety, a posiadaną przez nie biżuterię odebrano im siłą i wykorzystano do sporządzenia posągu.
Na pamiątkę tamtych wydarzeń w wielu tradycjach żydowskich do dziś praktykuje się zwyczaj obdarowywania kobiet biżuterią przy okazji świąt, aby symbolicznie zadośćuczynić dawną stratę. Z kolei comiesięczny Rosz Chodesz (początek nowego miesiąca) tradycyjnie uznawany jest za dzień kobiet.
Biblijne opowieści na temat kobiet i ich zasług dla wiary dobrze ilustruje historia Estery – żony perskiego króla Ahaszwerosza. Dzięki sprytowi ujawniła ona na królewskiej uczcie spisek Hamana, który planował zgładzenie Mardocheusza (kuzyna Estery i zarazem wysokiego urzędnika królewskiego) oraz wszystkich Żydów w państwie. Oburzony spiskiem król nakazał stracenie Hamana, a ludowi żydowskiemu zezwolił na obronę przed jego stronnikami.
Religijne życie kobiet obejmuje również codzienne obowiązki, zwane micwot. To właśnie kobiety zapalają świece przed rozpoczęciem szabatu oraz troszczą się o wychowanie i edukację potomstwa. Z historycznego punktu widzenia jest to istotne, ponieważ obowiązek kształcenia dzieci oznaczał, że Żydówki musiały znać przynajmniej podstawy czytania i pisania – umiejętności, które w dawnych wiekach wcale nie były oczywiste ani powszechne.
Innym obowiązkiem jest korzystanie z mykwy2 po menstruacji. Wynika to z faktu, że w religii żydowskiej kontakt z krwią oznacza rytualną nieczystość (podobnie jak np. odwiedzanie cmentarza, po którym należy obmyć dłonie). Warto przy tym pamiętać, że w dawnych czasach nie znano biologicznych przyczyn menstruacji, dlatego przypisywano jej różne, czasem nawet demoniczne pochodzenie. Z czasem, wraz z rozwojem wiedzy i lepszym rozumieniem procesów biologicznych, podejście to uległo zmianie, a także zmodyfikowano sam sposób i warunki rytualnego oczyszczenia.
Chociaż na przestrzeni wieków Żydówki wewnątrz swoich wspólnot często cieszyły się nieco większą swobodą niż ich rówieśniczki w innych religiach (dotyczyło to np. edukacji czy kwestii rozwodowych), to jednak żyły w szerszym społecznym kontekście, który także wpływał na ich rolę. Przykładowo do końca XIX w. Żydówki z Gliwic, jeśli podejmowały działalność publiczną, to zwykle ograniczała się ona do dobroczynności i inicjatyw charytatywnych. Dopiero okres I wojny światowej umożliwił im szerszy udział w życiu publicznym i gospodarczym. Było to związane m.in. z rozwojem ruchów emancypacyjnych, które w konsekwencji doprowadziły do wprowadzenia praw wyborczych dla kobiet w większości państw tuż po zakończeniu wojny. Jednocześnie czas wielkiej wojny sprzyjał powstawaniu organizacji zrzeszających żony i matki żołnierzy poległych, rannych lub zaginionych.
Autor: Seweryn Botor
1 Dynastia odnosi się zazwyczaj do rodów chasydzkich lub rabinicznych, a nie do rodów królewskich czy szlacheckich w potocznym rozumieniu.
2 Mykwa – rytualna łaźnia w judaizmie, używana do oczyszczenia duchowego i rytualnego.