Rozbark

Dwa dokumenty o podziale ziemi bytomskiej z roku 1369 są najstarszymi, w których pojawia się nazwa Rozbark (w oryginale Rosenberg). Zdecydowana większość nazw w tych dokumentach ma etymologię słowiańską i pochodzi zapewne jeszcze z czasów sprzed kolonizacji niemieckiej. Germańską etymologię oprócz Rozbarku mają jeszcze: Schalberg (nazwa niejasna) i Schonberg (późniejszy Schomberg, pol. Szombierki). Znamienne, że te germańskie nazwy mają taką samą końcówkę – berg. W języku niemieckim słowo Berg oznacza górę, ale także jest częścią wyrazów związanych z górnictwem, jak Bergwerk (kopalnia) czy Bergmann (górnik). Nie budzi wątpliwości, że Rosenberg, Schalberg i Schonberg to nazwy starych kopalni ołowiu i srebra pod Bytomiem. W XVI w., gdy odżyło podbytomskie górnictwo, w okolicy powstały kolejne, analogicznie nazwane kopalnie: Silberberg (pol. Strzybnica, obecnie Srebrna Góra), Trockenberg (niekiedy określany też jako Dürrenberg, pol. Sucha Góra) i Georgenberg (pol. Georgenberk, po 1922 r. przemianowany na Miasteczko Śląskie). Warto przy tym zauważyć, że w okolicach Rozbarku znajdują się pokłady charakterystycznego piasku, o czerwonej lub różowej barwie – co może być źródłem pierwszej części nazwy – Rosen (róża, różany).

Po upadku górnictwa srebra Rozbark był przez wieki niewielką podbytomską wsią. W 1749 r. mieszkało tu 22 kmieci i 13 zagrodników (z rodzinami mogło to być ok. 210 osób). W 1800 r. były tu 2 folwarki, 9 kmieci, 37 zagrodników i 8 chałupników. Dopiero rozwój w XIX w. górnictwa węgla i towarzysząca temu industrializacja przyniosły zasadniczą zmianę. W 1845 r. Rozbark liczył już 845 mieszkańców, w 1905 r. – 17 848, a w 1925 – 23 420. Na przełomie XIX i XX w. znikły dawne zagrody i drewniane chaty, zastąpione miejskimi kamienicami, a przyłączenie w 1927 r. do Bytomia było już tylko administracyjną formalnością. Dzisiaj, bez starych planów, nie sposób rozpoznać, gdzie biegła granica między wsią Rozbark a miastem Bytom.

Ulice Rozbarku:

Ulica Korfantego: jej historyczna nazwa – Klukowicka (Klukowitzerstr.) – pochodzi od nazwiska Kluka, właściciela stawu i młyna. Młyn Kluka znajdował się w okolicach skrzyżowania dzisiejszych ul. Matejki i Szkolnej. Niestety w 1937 r., w czasach nazistowskich, nazwę ulicy zmieniono na Friedenshütterstr. (ul. Nowobytomska), w 1945 r. na ul. Korfantego, nieco później na ul. Armii Ludowej i w 1981 r. po raz kolejny przemianowano ją na ul. Korfantego.

Ulica Piłsudskiego: znajdujący się na Rozbarku fragment tej ulicy powstał na początku XX w. i otrzymał wtedy imię Ottona von Bismarcka. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej zmieniono nazwę na ul. Wolności (Freiheitstr.), a w 1937 r. ponownie na Bismarcka. Tym razem jednak nie była to tylko krótka ulica na Rozbarku, ale fragment całego ciągu – gdyż połączono ją z bytomską ul. Wielkobłotnicką (Grosse Blottnizastr.). Po II wojnie światowej ciąg ten przemianowano na ul. Wolności, a w 1991 r. na Piłsudskiego.

Ulica Witczaka: historyczna nazwa to ul. Szarlejska (Scharleyer Str.), gdyż wiodła z Bytomia w kierunku pobliskiego Szarleja. Na starych planach jest właśnie tak prosto określana: droga z Bytomia na Szarlej (Chaussee von Beuthen nach Scharlei).

Ulica Brzezińska: pierwotnie nazywała się Gross Dombrowkaer Str. (ul. Wielkodąbrowska), gdyż prowadziła do Dąbrówki Wielkiej. W 1937 r. przemianowano ją na Birkenhainerstr. (ul. Brzezińska) od nazwy leżących nieco bliżej Brzezin. Zmiana zapewne była podyktowana „walką” z polsko brzmiącymi nazwami, takimi jak Dombrowka. Po II wojnie światowej nazwa ta – rzecz jasna w polskiej wersji językowej – została utrzymana, dlatego obecnie ulica nazywa się Brzezińska.