Paniowerfeld

Pole Paniowskie

Pole Paniowskie (niem. Paniower Feld) leżało na północ od miasta, za przedmieściem zwanym Błotnicą. Na zachodzie (wzdłuż obecnej ul. Piekarskiej) graniczyło z Wielkim Polem, na północy (w okolicach obecnej ul. Kwiatowej) z Polem Bielcz, a na wschodzie z terenami wsi Rozbark. Przypuszcza się, że jego nazwa pochodzi od dawnego właściciela tego terenu, Piotra z Paniów, choć hipotezę tę trudno zweryfikować.

Jeszcze w XIX w. powstała weduta Bytomia widzianego od północy. Na pierwszym planie przedstawia ona niezabudowane pola i łąki – to właśnie Pole Paniowskie. Dalej widzimy pl. Ćwiczeń (Turnplatz), służący miejscowej jednostce wojskowej, ale jak widać na weducie, także cywilom. W latach 1890–1892 w jego północno-zachodniej części wybudowano koszary III batalionu 22 pułku piechoty Keith (na cześć pruskiego marszałka polnego, Jamesa Francisa Edwarda Keitha). W ostatniej dekadzie XIX w. kwartały eklektycznych kamienic wypełniły cały teren między Wielką Błotnicą (dzisiaj ul. Piłsudskiego) a ul. Szeroką (Żeromskiego). Około 1900 r. powstał plan zabudowy Pola Paniowskiego i podzielenia go siatką ulic. Zaplanowano tutaj też dwa okazałe place: obecny pl. Akademicki i pl. Słowiański.

Plac Akademicki

Jeszcze w 1892 r. przez dzisiejszy pl. Akademicki biegła Droga Polna na Szarlej (Scharley Feldweg), przy której mieściły się parterowy dom i przedsiębiorstwo ogrodnicze Oskara Pruszydło (Pruschidlo). W 1900 r. zaplanowano tutaj plac o typowej prostokątnej formie, ale późniejszy plan z 1905 r. wytyczył mu znaną dzisiaj formę owalu. W korespondencji urzędowej był wówczas nazywany Nowym Targiem (Neuer Markt) albo Rynkiem Siennym (Heumarkt). Pierwsze kamienice przy placu wzniesiono w 1905 r. – był to narożny dom przy ul. Żeromskiego (obecnie nr 1) wg projektu Eduarda Arndta dla Antona Gnielinskiego oraz obecny dom nr 5, który wzniósł dla siebie przedsiębiorca budowlany Carl Bittmann (kamienica ta została przebudowana i zatraciła pierwotne secesyjne formy). Plac nosił wtedy oficjalną nazwę pl. Na Północ od Koszar (Platz nördlich der Kaserne), aczkolwiek domy nie miały jeszcze numeracji. W 1909 r. powstała kamienica nr 3 wzniesiona przez Alfonsa Powollika i Carla Bittmana, a w latach 1912 i 1913 kamienice na drugim krańcu placu – nr 13 i 15, które również budował Carl Bittmann (w tym przypadku autorem planów był Eugen Walter). Plac mianowano wtedy placem Augusty-Wiktorii (Augusta-Victoria-Platz) – na cześć Augusty-Victorii von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg, królowej Prus i cesarzowej Niemiec, żony Wilhelma II.
Po I wojnie światowej plac nosił nazwę Victoriaplatz, a od 1927 r. zaczęła obowiązywać kolejna oficjalna nazwa – pl. Prezydentów Rzeszy (Reichspräsidentenplatz). Wtedy też powstała jego ostateczna zabudowa: budynek policji z lat 1925–1926 zaprojektowany przez Wilhelma Bahlsena oraz szereg bloków mieszkalnych na wschodniej pierzei z lat 1925–1927.

Ciekawe, ekspresjonistyczne formy budynku policji, z wyróżniającą się klatką schodową oraz fasadą ozdobioną orłami, miały osłodzić kontrowersje związane z zamknięciem perspektywicznego widoku na ul. Mickiewicza (niestety orły jako niemieckie symbole zostały usunięte, a klatkę schodową można podziwiać tylko od wnętrza, gdyż jej zewnętrzne formy zostały przysłonięte przez powojenną dobudówkę). Ukoronowaniem budowy placu było przeniesienie tutaj (z Rynku) w 1932 r. pomnika bytomian poległych w wojnie francusko-pruskiej 1870–1871 z rzeźbą śpiącego lwa autorstwa Theodora Kalidego.

Po II wojnie światowej plac otrzymał imię Strzelców Bytomskich, a zamiast usuniętego pomnika poległych bytomian centralnym elementem placu stała się fontanna wykonana w 1947 r. przez Józefa Sawickiego i Tadeusza Sadowskiego. Ciekawostką jest, że rzeźby przedstawiające dzieci siedzące na wodnych zwierzątkach nawiązują do bardzo podobnych wątków używanych w architekturze Górnego Śląska jeszcze przed I wojną światową. W 1957 r. plac otrzymał imię Feliksa Dzierżyńskiego, a w 1990 r. zmieniono jego nazwę na Akademicki, na pamiątkę słynnego placu we Lwowie (obecnie Prospekt Szewczenki).

Plac Słowiański

W 1900 r. w miejscu obecnego pl. Słowiańskiego zaplanowano okrągły plac, z którego miało się rozchodzić pięć ulic: na południe, zachód, północ, wschód i ukośnie w kierunku obecnego pl. Akademickiego. Jednakże plany te zmieniono i powstał tutaj typowy prostokątny plac, a w zasadzie poszerzona ulica – bo pierwotnie powstające tu domy były oznaczane kolejnymi numerami ul. Wilhelma (Wilhelmstraße, obecnie Chrobrego). Zabudowę rozpoczął w 1909 r. budowniczy z Szarleja Franz Ryba, który wzniósł dla siebie kamienice nr 1 i 2. W następnych latach (1911–1913) powstały domy nr 3, 4, 7, 8, 9 i 10, zaprojektowane przez Ignatza Kupkę, Georga Skrzypka i Karla Mainkę.
We wrześniu 1925 r. na środku placu odsłonięto pomnik poległych podczas powstań na Górnym Śląsku członków niemieckiej Samoobrony (Selbstschutz) – dzieło Kurta Höppnera. Zabudowę placu ukończono w latach 1924–1926, kiedy gmina Bytom wybudowała domy nr 5 i 6, prawdopodobnie wg projektu architekta miejskiego Alberta Stütza. W 1945 r. plac zyskał nową nazwę – Słowiański, która przetrwała do dzisiaj.

Szkoła Budowlana

Obecny budynek Państwowych Szkół Budownictwa przy ul. Powstańców Śląskich 10 powstał w latach 1908–1910 wg projektów Karla Aronsona (autora także budynku obecnego Urzędu Miejskiego w Bytomiu) i Ferdinanda Westphala na potrzeby Katolickiego Seminarium dla Nauczycielek (Königliches Lehrerinnen-Seminar Beuthen O.S.). W 1918 r. seminarium upaństwowiono, a w 1926 r. zakończono jego działalność. W latach 1926–1929 działało tu Państwowe Gimnazjum Realne, a w 1930 r. budynek przeznaczono na pierwszą w Bytomiu szkołę wyższą – Akademię Pedagogiczną (Pädagogische Akademie). W latach 1930–1931 dobudowano zachodnie skrzydło wraz z audytorium (wg projektu Karla Adolfa Kattentidta) oraz usunięto detale z fasady (m.in. herb, obramienia i boczny wykusz). Od 1946 r. mieszczą się tutaj Państwowe Szkoły Budownictwa. Warto zwrócić uwagę na klatkę schodową, której balustrady zdobią herby górnośląskich miast.